Πόσο κινδυνεύουμε από το νερό της βρύσης;

19 Απρ 2017

του Ιωάννη Σαμαρά*

Το νερό, όπως όλοι μας γνωρίζουμε, αποτελεί το βασικό στοιχείο για τη ζωή. Αν μας ρωτούσαν πως θα χαρακτηρίζατε τη σημασία του νερού, θα απαντούσαμε ότι αποτελεί όχι μονό πηγή ζωής που είναι και το σημαντικότερο αλλά και πηγή ενέργειας, έμπνευσης, σύμβολο καθαρότητας, παράγοντας ακμής πολιτισμών…

Με αφορμή τον τελευταίο χαρακτηρισμό αξίζει να αναφερθεί ότι οι σημαντικότεροι πολιτισμοί στην ανθρώπινη ιστορία γεννήθηκαν κοντά στο ύδωρ-νερό (Αιγυπτιακός-Νείλος, Μεσοποταμίας-Τίγρης και Ευφράτης, Ελληνικός-παράλια). Τα ποτάμια και οι θάλασσες προμήθευαν τις κοινωνίες με νερό όχι μόνο για κατανάλωση και για ανάπτυξη των καλλιεργειών αλλά χρησίμευαν και ως ‘‘δρόμοι’’ για μετακινήσεις, εμπόριο, ανταλλαγές προϊόντων και επικοινωνία μεταξύ των λαών.

Πλέον, στη σύγχρονη εποχή, το νερό αποτελεί ένα πολύ σημαντικό αγαθό και έχουν εφευρεθεί πολλές τεχνολογίες για την επεξεργασία, τον καθαρισμό και τη διατήρηση της καλής ποιότητάς του. Μία τέτοια τεχνολογία είναι και η εμφιάλωση. Ο όρος «εμφιαλωμένο νερό» αφορά το νερό το οποίο προσφέρεται αεροστεγώς συσκευασμένο σε γυάλινη ή πλαστική συσκευασία και προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση.Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται σε παγκόσμιο επίπεδο μία συνεχώς αυξανόμενη τάση για κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού (αύξηση 7% ανά έτος), συγκριτικά με το πόσιμο νερό. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα η ετήσια κατανάλωση άγγιξε τα 700 εκατομμύρια λίτρα το έτος 2000 ενώ το 1990 δεν ξεπερνούσε τα 210 εκατομμύρια λίτρα.

Κάποια από τα είδη του εμφιαλωμένου νερού είναι τα εξής:φυσικό μεταλλικό, επιτραπέζιο, ανθρακούχο, απεσταγμένο κ.ά. το καθένα με τις δικές του ιδιότητες. Τι γίνεται όμως όταν χρειαστεί να επιλέξουμε αν θα πιούμε νερό βρύσης (με φίλτρο ή χωρίς) ή κάποιο από τα εμφιαλωμένα που υπάρχουν στο εμπόριο; Τι πρέπει σκεφτούμε και σε ποια κριτήρια να βασιστούμε; Μήπως το εμφιαλωμένο νερό δεν είναι τόσο ‘‘αθώο’’ όσο παρουσιάζεται;

Είναι γεγονός ότι το πόσιμο νερό υφίσταται μια σειρά από κατεργασίες πριν φτάσει στη βρύση του σπιτιού μας ή στο εμφιαλωμένο μπουκάλι. Μία από αυτές είναι η απολύμανση που γίνεται με διάφορες μεθόδους όπως είναι ο οζονισμός, η προσθήκη διοξειδίου του χλωρίου, η ακτινοβόληση με υπεριώδες (UV) καθώς και η χλωρίωσηπου είναι η συνηθέστερη μέθοδος τουλάχιστο στην Ελλάδα με στόχο την καταστροφή των παθογόνων μικροοργανισμών. Όταν όμως οι αρμόδιες αρχές αναγκάζονται να προσθέσουν μεγαλύτερη ποσότητα χλωρίου (υπερ-χλωρίωση, εξού και η αντίστοιχη μυρωδιά) τότε σχηματίζονται παραπροϊόντα, δηλαδή ενώσεις όπως το χλωροφόρμιο που ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία (μέχρι και καρκίνο του ήπατος).

Εν συνεχεία, στα πλαίσια του ελέγχου για να διασφαλιστεί η καλή ποιότητα του εμφιαλωμένου νερού πραγματοποιούνται μικροβιακές και χημικές αναλύσεις σε συγκεκριμένες παραμέτρους (π.χ. κολοβακτηρίδια, σκληρότητα, αγωγιμότητα, ιόντα, βαρέα μέταλλα κ.τ.λ. όπως βλέπουμε και στις ετικέτες των μπουκαλιών) έτσι ώστε να μην υπερβαίνουν τις ανώτερες παραδεκτές συγκεντρώσεις που έχουν οριστεί από τη Νομοθεσία. Σε περιπτώσεις που ο έλεγχος δεν είναι συνεχής και αποτελεσματικός, το εμφιαλωμένο νερό δύναται να φέρει άκρως επικίνδυνα συστατικά ιδιαίτερα για τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού.

Για παράδειγμα, τα βαρέα μέταλλα που κατά καιρούς αναφέρονται ότι βρίσκονται σε μεγάλες ποσότητες σε εμφιαλωμένα νερά είναι το αρσενικό, το κάδμιο, ο μόλυβδος και ο υδράργυρος. Η συχνή πόση αυτών των νερών μπορεί να προκαλέσει πολλές παθήσεις και βλάβες στο ανθρώπινο σώμα. Από την άλλη, η παρουσία του ασβεστίου, του καλίου, του μαγνησίου και του νατρίου στο νερό θεωρείται απαραίτητη. Βέβαια, σύμφωνα με έρευνες, το κάλιο και το νάτριο σε υψηλές μόνο συγκεντρώσεις δρουν αρνητικά σε άτομα με υπέρταση ενώ άτομα που κάνουν διατροφή φτωχή σε άλατα πρέπει να αποφεύγουν νερά πλούσια σε νάτριο.

Επιπρόσθετα, τα υλικά που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για την εμφιάλωση του νερού παίζουν το δικό τους ρόλο. Αυτά είναι το γυαλί, το ευρέως διαδεδομένο πλαστικό με την ονομασία PETκαι παλαιότερα τοPVC. Έχει αναφερθεί ότι το PET κατέχει άριστες φυσικές ιδιότητες και το κόστος παραγωγής του είναι πολύ μικρό. Όμως, κάποια συστατικά και υπολείμματα μπορεί να μεταπηδήσουν από το πλαστικό στο νερό με άγνωστες συνέπειες για την υγεία του ανθρώπου. Εύλογα διαπιστώνεται ότι το γυαλί κερδίζειτη μάχη καθώς τα νερά που εμφιαλώνονται σε γυάλινα μπουκάλια είναι προφανές ότι δεν θα περιέχουν τα παραπάνω χημικά.

Βέβαια, ένας άλλος παράγοντας που ίσως να μην έχουμε σκεφτεί είναι οι συνθήκες αποθήκευσης των εμφιαλωμένων νερών. Σύμφωνα με τις οδηγίες, πρέπει να αποφεύγεται η αποθήκευση σε εξωτερικά και εσωτερικά μέρη όπου υπάρχει ηλιακή ακτινοβολία και υψηλές θερμοκρασίες καθώς προκαλούνται διεργασίες τόσο στο γυαλί όσο και στο πλαστικό που αλλοιώνουν τη σύστασή τους και υποβαθμίζουν την ποιότητα του νερού. Μία άλλη παράμετρος που πρέπει να συνυπολογίσουμε στο να αποφασίσουμε τι νερό θα πιούμε είναι το κόστος. Είναι δεδομένο ότι σε ζητήματα υγείας τα χρήματα δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Αξίζει όμως να ξοδεύουμε τόσα χρήματα για το εμφιαλωμένο νερό; Στην Ελλάδα, μία πρόχειρη μελέτη έδειξε ότι το εμφιαλωμένο νερό κοστίζει περίπου 300-1.500 φορές περισσότερο από το πόσιμο (697 φορές περισσότερο στην Αθήνα και 1325 φορές περισσότερο στη Θεσσαλονίκη).

Παρ’ όλα αυτά κρίνεται απαραίτητο να ληφθεί υπόψη και η κατάσταση του συστήματος ύδρευσης σε ότι αφορά στο πόσιμο νερό. Εάν το σύστημα είναι παλιό και αμφιβόλου ποιότητας (π.χ. Θεσσαλονίκης), οι σωληνώσεις φέρουν σκουριά και δεν γίνονται οι απαραίτητες διεργασίες και έλεγχοι για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών τότε το εμφιαλωμένο νερό αποτελεί μία εναλλακτική λύση.

Αν από την άλλη θα θέλαμε να αποφύγουμε το εμφιαλωμένο χρησιμοποιώντας φίλτρο (π.χ. ενεργού άνθρακα) στη βρύση μας τότε πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι με τον τρόπο αυτό ναι μεν απομακρύνονται σωματίδια και τοξικές ενώσεις αλλά απομακρύνεται και όλο το χλώριο και σε περίπτωση περαιτέρω αποθήκευσης του νερού αυτό παραμένει απροστάτευτο από μικρόβια. Επιπλέον, τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των φίλτρων (π.χ. ψευδάργυρος) μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την ποιότητα του νερού με αποτέλεσμα να είναι ακατάλληλο για πόση.

Συμπερασματικά, παρατηρούμε ότι τόσο το νερό βρύσης όσο και το εμφιαλωμένο έχουν τα δικά τους πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Θα λέγαμε ότι βρίσκονται σε μία συνεχή μάχη μεταξύ τους η οποία επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες περιβαλλοντικούς και μη. Το ζήτημα της επιλογής έγκειται στη δική μας κρίση βασιζόμενοι σ’ αυτή που είναι καλύτερη για την υγεία μας.

Ο Ιωάννης Σαμαράς είναι Γεωλόγος-MScΧημικός του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

samaioan@chem.auth.gr