Κέντρο της Επιστήμης ο Άνθρωπος

11 Απρ 2017

Του Ιωάννου Α. Ιωάννη

Από τον άνθρωπο των σπηλαίων στα ρομπότ της νέας εποχής.

Από τα πανάρχαια χρόνια, από την εποχή που ο άνθρωπος απέκτησε χάρη στον Προμηθέα- κατά τον προσφιλή αρχαίο μύθο- την «έντεχνο σοφία συν πυρί», η τεχνολογική – επιστημονική πρόοδος έθετε στο κέντρο των προτεραιοτήτων της τον άνθρωπο. Χάρη στις «θείες» ιδιότητες της εντέχνου σοφίας καθώς και της φωτιάς, ο άνθρωπος κατάφερε όχι απλά να επιβιώσει σε ένα μη φιλικό περιβάλλον, όπου επικρατούσαν αντίξοες εν πολλοίς συνθήκες (καιρικά φαινόμενα- άγρια θηρία- ασθένειες), αλλά και να επικρατήσει επί του ζωικού βασιλείου.

Η ανθρώπινη υπεροχή βασίστηκε στην αντιστάθμιση των ανθρωπίνων αδυναμιών, με κύριο αντίβαρο την ευφυΐα του ανθρώπου καθώς και τα άμεσα απότοκά της, την επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη. Αρχής γενομένης από την φωτιά, ο άνθρωπος ξεχώρισε ανάμεσα στα υπόλοιπα έμβια όντα, κατανοώντας την σπουδαιότητα χρήσης της. Πρώτος και μοναδικός στο ζωικό βασίλειο, αξιοποίησε τις θαυματουργές της ιδιότητες για θέρμανση, φως, προστασία από τα άγρια θηρία καθώς και για μαγείρεμα των τροφών.  Το μαγείρεμα των τροφών ειδικότερα, συνέβαλε καταλυτικά στην εξέλιξη της ανθρώπινης νοημοσύνης, καθώς επέτρεψε την βαθμιαία ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου. Το μαγείρεμα προστάτευε τον άνθρωπο από τους παθογόνους μικροοργανισμούς των τροφών, ιδιαίτερα ζωικής προέλευσης, ενώ παράλληλα διευκόλυνε και επιτάχυνε την διαδικασία της πέψης των τροφών στο στομάχι.  Έτσι, στις χιλιετηρίδες που ακολούθησαν, καθώς το στομάχι συρρικνωνόταν, ο εγκέφαλος διογκωνόταν, λαμβάνοντας βαθμιαία την σημερινή εξελιγμένη του μορφή καθιστώντας τον Λόγο, κατά την πλατωνική ανθρωπολογία και την αριστοτελική ψυχολογία, την ειδοποιό διαφορά του ανθρώπου ανάμεσα στα έμβια όντα και την ανθρώπινη ευφυΐα το ισχυρότερο όπλο του πλανήτη μας.

Ο homo haber, ο άνθρωπος δημιουργός- κατασκευαστής, κατάφερε να υπερβεί τα εμπόδια, να υπερνικήσει τις αδυναμίες του, να γίνει κύριος του ζωικού βασιλείου. Κινητήριος δύναμη αποτέλεσε η πίστη στην άγνοιά του. Πιστός στην λατινική επιταγή “ignoramus” ή το σωκρατικό απόφθεγμα «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» (ένα γνωρίζω ότι δεν γνωρίζω τίποτα) ο άνθρωπος κατάφερε να ανακαλύψει τον κόσμο και να επικρατήσει σε αυτόν. Την περίοδο της χιλιόχρονης παρουσίασης του πάνω στην γη ο άνθρωπος, χάρη στην παραδοχή της άγνοιάς του καθώς και των προσπαθειών του να την νικήσει για χάρη της αλήθειας της γνώσης, κατάφερε να πετύχει αναρίθμητους άθλους. Η προσπάθεια του αυτή συνάντησε- και συναντάει ακόμα δυστυχώς- αρκετά εμπόδια. Η παράδοση της ανθρώπινης σκέψης σε δεισιδαιμονίες, σκοταδιστικές αντιλήψεις, ψευδοαυθεντίες, αποτέλεσε τροχοπέδη στην ανθρώπινη προσπάθεια απεμπλοκής από τα δεσμά της αμάθειας. Το ελεύθερο πνεύμα όμως, καθώς και ο Διαφωτισμός, κατάφερε να «ζεστάνει» τις χειμαζόμενες ανθρώπινες υπάρξεις με την φλόγα της γνώσης. Με κύρια εργαλεία την αμφισβήτηση της αυθεντίας αναζήτησε την αλήθεια και την πνευματική αναπτέρωση. Με τον πειραματισμό κατάφερε να δώσει πνοή και ώθηση στην επιστημονική πρόοδο, με κέντρο την λογική κατάφερε να προσεγγίσει σε σημαντικό βαθμό την αλήθεια των πραγμάτων. Το κυνήγι της χαμένης Αλήθειας, θέτοντας στο κέντρο τον άνθρωπο, προσπάθησε- επιτυχώς ως έναν βαθμό- να σώσει την ανθρωπότητα από την πλάνη και το σκότος.

Τους αιώνες που ακολούθησαν, ο άνθρωπος, ευάλωτος απέναντι στις φιλοδοξίες και την ματαιοδοξία του, έχασε δυστυχώς την έννοια του μέτρου, φθάνοντας στην ύβρη. Παραβαίνοντας τις αρχές και την ηθική της επιστήμης, έπαψε να θέτει στο κέντρο την εξυπηρέτηση των αναγκών του συνόλου της ανθρωπότητας. Έτσι επικέντρωσε τις προσπάθειές του στην επιβολή του ενάντια στους «λιγότερο αναπτυγμένους» συνανθρώπους του. Αποκορύφωμα των ύβρεών του η ρήψη της πρώτης πυρηνικής βόμβας στο Αλεμογκόρντο του New Mexico τα ξημερώματα της 19^ης Ιουλίου του 1945. Η ανθρωπότητα πλέον είχε εισέλθει σε μια νέα εποχή. Ο προ λίγων χιλιάδων ετών άνθρωπος των σπηλαίων, κατάφερε να αποκτήσει τεχνολογία ικανή να αφανίσει την ανθρωπότητα και να μετατρέψει τον πλανήτη σε κρανίου τόπο. Τα χρόνια που ακολούθησαν, χαρακτηρίστηκαν από μια λυσσαλέα προσπάθεια των Μεγάλων Δυνάμεων να οπλιστούν με σύγχρονα υπερόπλα ολέθρου. Η επιστήμη έπαψε να υπηρετεί τον άνθρωπο και επικεντρώθηκε στο πώς θα τον βλάψει αποτελεσματικότερα και μαζικότερα. Η Νέμεσις ευτυχώς δεν έπεσε πάνω στην ανθρωπότητα, τουλάχιστον για την ώρα, παρασέρνοντας στην άβυσσο αθώους και μη, αλλά ο τρόμος του Αρμαγεδδώνος πάντα θα είναι υπαρκτός, όσο η ανθρώπινη απληστία επικρατεί μεταξύ των εθνών.

Παράλληλα με την ατομική απειλή, υπάρχει για την ανθρωπότητα ένας πιο άμεσος και υπαρκτός κίνδυνος, ο οποίος μπορεί μεν να μην απειλεί την ύπαρξη μας, μας οδηγεί όμως σε νέες συμπληγάδες. Τις τελευταίες δεκαετίες, η διαρκώς αναπτυσσόμενη τεχνολογία, ο αυτοματισμός και η εισαγωγή εξελιγμένης τεχνολογίας σε όλους τους τομείς, πέρα από τα όποια οφέλη προσφέρει, θέτει εν αμφιβόλω τον ανθρώπινο παράγοντα.  Παράλληλα με την ραγδαία αύξηση του πληθυσμού, η διαρκής αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας, από μηχανές, προκαλεί εύλογες απόρροιες και ανησυχητικές εκτιμήσεις σχετικά με το μέλλον της ανθρωπότητας.

Η απώλεια θέσεων εργασίας, εξαιτίας των ρομπότ, είναι η πραγματικότητα που επέβαλε η τέταρτη βιομηχανική επανάστασης, που λαμβάνει χώρα. Τα ρομπότ «είναι πάντα ευγενικά, άκρως παραγωγικά, δεν παίρνουν ποτέ άδεια, δεν αργούν ποτέ και δεν υπάρχει με τα ρομπότ κίνδυνος διάκρισης φύλου, ηλικίας ή φυλής», σχολίασε μεταξύ των άλλων σε συνέντευξη του στο Business Insider ο Αντριου Πούτζντερ, υπουργός Εργασίας του Τραμπ.

Ο Αριστοτέλης, προάγγελος της ρομποτικής επιστήμης, πρώτος έκανε μια ουσιώδη προσέγγιση της καταλυτικής επίδρασης του αυτοματισμού στις ανθρώπινες κοινωνίες. «Ώσπερ τα δαιδάλου φασίν ή τους του ηφαίστου τρίποδας, ους φασιν ο ποιητής αυτομάτους θείον δύεσθαι αγώνα, ούτως αι κερκίδες εκέρκιζον αυταί και τα πλήκτρα εκιθάριζεν, ουδέν αν έδει ούτε τοις αρχιτέκτοσιν υπηρετών ούτε τοις δεσπόταις δούλων». Δηλαδή, αν κάθε όργανο μπορούσε, κατά διαταγή, να εργαστεί μόνο του, αν η σαΐτα του αργαλειού μπορούσε να υφάνει μόνη της, αν το δοξάρι μπορούσε να κινήσει μόνο επάνω στη λύρα, οι επιχειρηματίες δεν θα είχαν ανάγκη από εργάτες, ούτε οι αφέντες από δούλους.

Όπως είπε ο Arthur C. Clarke, «Ο στόχος για το μέλλον είναι πλήρης ανεργία, έτσι θα μπορούμε να παίζουμε». Όσο αισιόδοξη όμως κι αν παρουσιάζεται η κυριαρχία της ρομποτικής τεχνολογίας, στις επόμενες δεκαετίες, η σκληρή πραγματικότητα δείχνει ό,τι τα σύννεφα της ανεργίας θα πυκνώσουν και θα προκαλέσουν κατακλυσμικών διαστάσεων ανατροπές. Οι προβλέψεις ορισμένων σύγχρονων, που βλέπουν τον κόσμο μόνο από τα μάτια της ελίτ που κυριαρχεί, βρίσκεται απέναντι σε μια τεράστια μερίδα πολιτών, που δεν έχουν κάποια εξειδίκευση και πραγματοποιούν δουλείες ρουτίνας, τις οποίες αναλαμβάνουν τα ρομπότ.

Η νέα εποχή χαρακτηρίζεται από την «πανταχού παρούσα τεχνολογική επανάσταση και εξέλιξη». Οι νέες γενεές πρέπει να κυνηγήσουν την «πανταχού παρούσα γνώση» για να γίνουν οι πυλώνες της «πανταχού παρούσας κοινωνίας». Οι κίνδυνοι να βρεθεί ο μέσος άνθρωπος στο περιθώριο ενός κόσμου, που στο κέντρο θα βρίσκονται τα ρομπότ, είναι ένα εφιαλτικό σενάριο, που αντίκειται στην διαχρονική αρετή – αποστολή της επιστήμης να θέτει ως κέντρο τον άνθρωπο.

Η ανθρωπότητα συλλογικά οφείλει να διασφαλίσει την θέση της, η οποία είναι μετέωρη στην νέα εποχή. Ο άνθρωπος πρέπει να παραμείνει κύριος επί των μηχανών και οι μηχανές να υπηρετούν την ανθρωπότητα γενικά και χωρίς διακρίσεις. Τα συμφέροντα των πολυεθνικών εταιριών και των πλούσιων ελίτ δεν πρέπει να αποτελούν πηγή δυστυχίας και ανασφάλειας στην νέα «ευέλικτη» κοινωνία. Σε πείσμα των τεκτονικών αλλαγών που επιβάλλονται, η τεχνολογική εξέλιξη πρέπει να παραμείνει πιστή στην αποστολή της να υπηρετεί τον άνθρωπο. Διαφορετικά οι Ύβρεις θα οδηγήσουν στην αναπόφευκτη Νέμεση.

Πηγή: Μιχαηλίδης Κ., Η μεσότητα ως συνθετική αρχή της ψυχής κατά τον Αριστοτέλη, στο Δ.Ζ. Ανδριανόπουλος  (επιμ.), Αριστοτέλης: Οντολογία, Γνωσιοθεωρία, Ηθική, Πολιτική Φιλοσοφία, σσ. 413‐422. Αθήνα 1997: Παπαδήμας.

Yuval Noah Harari, Sapiens, Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου, Αθήνα 2015: Αλεξάνδρεια.

Αικατερίνη Παπαευθυμίου- Παπανθίμου, Εισαγωγή στους πολιτισμούς της Προϊστορίας, Θεσσαλονίκη 2007: Βάνιας.

http://phenomena.nationalgeographic.com/2013/03/13/from-neanderthal-skull-to-neanderthal-brain/

http://www.kathimerini.gr/889715/article/oikonomia/die8nhs-oikonomia/ta-rompot-apeiloyn-tis-8eseis-ergasias

https://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwikvvjF44XSAhXBtRoKHe7kC6AQFggeMAE&url=https%3A%2F%2Fosha.europa.eu%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Fpublications%2Fdocuments%2FEL-W-818-%2520Robotics%2520dicussion%2520paper.pdf&usg=AFQjCNEfBvzEUiaJrsiJ5mO0hofMYhipaw

http://www.pewinternet.org/files/2014/08/Future-of-AI-Robotics-and-Jobs.pdf